मुर्ती सिंगारत व्यस्त हुस्रालाल राजवंशी
शनिश्चरे झापार हुस्रालाल राजवंशीरक कुछु दिनहिती काहार से वोल्बार फुर्सद निछे ।
लगते आसाल विश्वकर्मा पुजार ताने मुर्ति तयार पारबार हकरधकरते उहाँए व्यस्त छे । बिहान हतेहि झापार चारपानिस्थित मुर्ति निर्माणस्थल आस्वार उहाँर दै
नकी अवेरतक चलेछे । उहाँए कहछे ,‘साथी भाइ आस्लौ
गफगाफ करबार भि फुर्सद निमिलेछे ।’
विश्वकर्मा पुजार ताने मात्रे विभिन्न स्थानसे ५०–६० रा
मुर्ति निर्माणेर अर्डर आस्वार कारण कुछु दिनहिति राजवंशीर व्यस्तता वढि गिछे । ‘समयत मुर्ति तयार करबार छे ’ , उहाँए कहले ।
उहाँए मात्रे नि बेटी चानछोरी राजवंशीरक भि ओइनङ व्यस्त छे । ‘बेटीर खबे सहयोग करेछे , मुर्तित रंग लागाते राजवंशीर कहले ,‘बेटीर निहलेनि येत्ला
मुर्ति तयार करबा मक बहुते मुश्किल पर्ले हने ।’ चानछो
री छट उमेरसे हि वापेर पाछु लागिएने माटी लारबार ,मुछ्बार आर रंग लगाबार काम कर्ते असिस्ले । आलाह वापेर मुख्य सहयोगीर रुपत रहेने उहाँ आप्ने भि मुर्ति बनाबार माहिर हइ गिछे ।
आदिवासी समुदायत बेटीर हिनङ काम करबा निहए कहेने मान्यता छे । मतुन, उहाँए विना हिच्किचाहट मुर्ति बानाछे ।
कहले,‘मुर्ति वनाले शरीरत एक किसिमेर उर्जा पैदा
हछे ।’
उहाँए विश्वकर्मा पुजा, दुर्गा पुजा, काली पुजालगायतेर विशेष
अवसरत निर्माण करिएने मुर्तिर ताने वापटक सघाछे ।
अन्य समयत उहाँर काम साग सव्जी विक्री करिएने जिविका चलाबार हए । उहाँए वापेर शेषेरबाद यैड पेशारक निरन्तरता दिबार काथा बाताले ।
राजवंशी वापे बेटीए हप्तात ४ से ६ रार दरसे मुर्ति
निर्माण कर्ते आसेछे । यिडसे अमाला मनग्ये
आम्दानी करेछे । पुजा लगते आस्बार कारण जोडतो
डेर साथ अमाला कामत खटिछे । ‘मुर्ति निर्माण
हइगेल ’, राजवंशीर कहले,‘आव सिंगारपटार मात्रे बाँकी
छे ।’ मुर्ति निर्माणेर ताने लगते इटाभट्टासे माटी आन्बार काथा उहाँए बताले । राजवंशीर एक्टा मुर्ति ६ सय से २५ सय टाकातक विक्री कते आसेछे ।
बाँसेर जरासे राजवंशीरक लाखौं आम्दानी
भद्रपुर, ÷ बाँसेर जरार प्रयोग जर्ना रूपत हवार सामान्य हलौं भि यिडसे अति आकर्षक जनावर आर पंक्षीर आकृति बनाबा सक्बार काथा कहले नायाँ हए ।
बाँसेर जरासे जनावर आर पंक्षीर हुबहु आकृति बनाएने निपत्याबार काम करिएने नाम आर दाम कमाबा सफल हइचे – धीरेन राजवंशी ।
छट गिरगिरियासे एक–दुस्राक झम्टिकबार मुद्रार डाइनोसरतककार जनावरेर आकृतिरसाथे विभिन्न प्रकारेर मैनार आकृति बनाएने आफ्नार जीविकोपार्जन करबा सक्षम हइछे चन्द्रगढी–७ घोडामारा रहबार ५० वछरेर कलाकार बाघ, हरिण, खटिया, कुत्ता, सुगाँ, बकुल्ला, मयुर, जुरेली, पानीडुब्बी आर देवीदेवतारसाथै दर्जनौं प्रकारेर जनावर आर मैनार आकृतिलाक बाँसेर जरात उतारबार कार्यत अढाई दशकसे दत्तचित हएने लागिछे – उहाँए ।
उहाँए यिला आकृति बनाबा बाँसेर जरा मात्रे प्रयोग करेछे भिन चिज निमिलाछे । एके जरारक काँटछाँट करिएने आकृतित परिणत करबा उहाँर सँगे विशेष शीप छे ।
यि शीपेर ताने उहाँए कोइति तालिम निलिइछे । ने ते यि उहाँर पुख्र्यौली पेसा हए, ने ते काहाँर देखासिखी । अति विपन्न अवस्थात दःुखी जीवन धानिरहबार अवस्थात अचानक यिड सीप आप्नाक प्रष्फुटित हबार काथा उहाँए बताछे ।
‘दिनभर काठेर काम मजदुरी करिएने आफ्नार आठ जनार परिवारेर भरणपोषण करबार क्रमत कुनौं बेला चाउल, कुनौं बेला तेल ते कुनौं बेला लकरिर अभाव छिले , धीरेन कहछे – ‘एकदिन लकरिर अभाव छिले । लकरि ताने लग्तेकार बाँसघारीसे जरा उख्लाए आन्नु । आकर्षक खालेर एक्टा जरा पानु ।’
उडक देख्ले बाघेर सक्कलेर सन्ति देखाजाए । उडक लकरिर रूपत प्रयोग निकरिएने हल्का ढङ्गसे काँटछाँट करिएने धापत राख्नु ।’
विसं २०४३ सालकार काथा हए । बनाएने राखाल उक्त आकृति बिक्री करबार उद्देश्यसे बनाइने निराखिस्ले । तीन बछरबाद पश्चिमी मुलुकेर एक्टा विदेशी गाउँ घुम्ते आस्बार खुना उक्त आकृति उहाँक मन परेल्कि ।
उहाँए कहले – ‘उड बेलात मुई आश्चर्यचकित हनु हिनङ वस्तु भि बिक्री हबे कहेने विश्वास निलागिस्ले । विदेशीर मूल्य तोक्बार ताने पटकपटक आग्रह करलौं भि आप्ने मूल्य तोक्बा निसक्नु आर तामाक जेतेक मनलागेछे तेतेक दिले हबे कहबारबाद उहाँए रु पाँच हजार ५सय टाका दिले ।’
‘परिवार पाल्बार धौधौ हबार खुना मक एक्कासी ऐत्ला टाका पाबारबाद मुई अचम्मित हनु, कहीँ सपना ते निदेख्नु कहने भान हले । ऐत्ला पैसा देख्बारबाद पूरे परिवारत खुसीर लहर छाल्कि । हामार ताने ऐत्ला टाकार खुब महत्व छिले उड बेलात । ऐत्किना मात्रे निहए, ओइडबेलात उड विदेशीर थप नौंरा एैनङति बाघेर आकृति बनाबार अर्डरसमेत कर्ले’– उहाँए कहले । उड अर्डर पूरा करबा ताने उत्साहसाथ लाग्बारबाद हेत्नाए काम करिएने जीविकोपार्जन करबा आत्मविश्वास बढ्बार काथा बताबार धीरेन दुई–तीन महिना निरन्तर रूपत बाँसघारीत जरा खोज्तेखोज्ते हैरान हबार काथा भि सुनाछे ।
बाघेर सक्कलेर आकृति बनाबा चाहालौं दुस्राए किसिमेर आकृति बन्लौं भि नौ महिनाबाद उला आकृतिला रु एकहजारेर दरसे ओइर विदेशीर किनिएने लेजाबार उहाँए सम्झेछे ।
नौंरा बाघेर आकृति बनाबार सयौं जरात काँटछाँट करिएने उलाक मिलाले कुनौ नि कुनौ जनावर या पंक्षीर आकृति बन्ते जाबारबाद गटे जनावर आर पंक्षीर आकृति बनाबार सफल हबार अनुभव उहाँए सुनाले ।
याहाँर बाजारत माग बढ्ते जाबारबाद घरेर आर्थिक अवस्थात भि क्रमिक रूपत सुधार हते जाबार आर कुछु वछरते घडेरी किनिएने घर बनाबार साथे नौ कट्ठा खेत भि किन्बा धीरेन सफल हले ।
आप्ने कुनौ तालिम लिबा अवसर निपालौं आफ्नार यिड सीप देखिएने झापार तालिम केन्द्रला प्रभावित हएने पाछु सीप विकास तालिम केन्द्र आर इलम प्रशिक्षण केन्द्रर माध्यमसे पटकपटक करिएने २ सय जनाक दुई महिनार तालिमसमेत आप्ने दिबार काथा उहाँए बाताले ।
यिड कामत सक्रियरूपत अग्रसर हइरहबार अवस्थात एक्कासी समयर परिवर्तन हल्कि । उहाँर भेन्सियानिर मानसिक रोगी हबारबाद आकृति बनाबार कार्यक राेिएने उपचार कराबा व्यस्त रहबार काथा उहाँए बाताले ।
उपचारेर क्रमत घडेरीबाहेक गटे जग्गा बेच्ले । भेन्सियानीर अवस्थात सुधार आस्बारबाद आलाह उहाँए यिड कामक फेर निरन्तरता दिछे ।
देवीका बस्यालेर आर्थिक सहयोगत आर उहाँर मेहनतसे आल्हा साझेदारीत चन्द्रगढी बजारत आकृतिर व्यावसायिक निर्माण कार्य सुरु करिछे । यिड कार्यत सघाबार मजदुर भि राखिछे ।
गाउँगाउँसे बाँसेर जरा किनिएने आने छे । आर एक ट्र्याक्टर बाँसेर जरार मूल्य रु दुई हजार ५सय टाका परबार काथा उहाँए बाताले ।
यिला आकृति देशेर विभिन्न स्थानत आयोजना हबार महोत्सवत भि बिक्री करबार उहाँर सोच छे । यीला आकृतिर मूल्य एक्टार दाम रु ५०० से रु ५ हजारतक परेछे ।
हातत सीप आर मनत मेहनत करबार अठोट हले गरिबीत दल्बा निपरबार काथार यथार्थतेर एक्टा आछ्छा उदाहरण बनिछे – धीरेन राजवंशी ।
एके ठाउत मर्दनार आर बेर्छानीर पार्लर
झापा ÷ विर्तामोडेर रेणु राजवंशि यिड आगु उपयुतm ब्युटिपार्लरेर खोजित बहुतबार बहरत ठाए घुम्ले । मतुन झापारे पहिलावार मेचीनगर–१० स्थित संगम होटलेर उपरेर तल्लात एयर कण्डिसन युतm पार्लर खुल्वारवाद रेणुर सन्ति बहुतला पार्लर पारखीला ढुक्क छे । ‘ आब बल्ल ढुक्क हइचि,’ एके ठाउत एयर कण्डिसन युतm ब्युटिपार्लर आर जेन्स सैलुन शुरु हवारवाद खुशी व्यतm कर्ते रेणुर कहले –भिनविति जावार झन्झटसे भि मुतm हनु ।’
मेचीनगर –१० निवासी धिरेन राजवंशि आर उहार श्रीमती अंश राजवंशिर संयुतm पहलत अत्याधुनिक पार्लर शरु करिछे । २०६० सालत अन्तरजातीय विवाह करिएने हेत्ना रहते आस्वार राजवंशि दम्पति पार्लरेर ताने ४ लाख बढी लगानी करिछे । ब्युटि पार्लर आर जेन्स सैलुनत तालिम प्राप्त २ जना हेयर डिजाइनर समेत राखिछे । धिरेनर आधुनिक युवायुवतीलाक लक्षित करिएने पार्लर स्थापना करवार काथा बताले । उहाए कहछे –पार्लर आधुनिक युवायुवतीते केन्द्रित छे ।’
केवा दिन आगुतक हेत्ना गा्रहकला कम आसे मतुन यीड क्रम आल्हा बडी छे । शुरुत–शुरुत खबे कठिन व्यहोरवार राजवंशि दम्पति एक्कासि बढाल गा्रहक देखिएने मख्ख परिछे । ‘दैनिक भिड लागेछे’,राजवंशि कहछे ।
हेत्ना लेडिजलारताने फेसियल,फेस मसाज, हेड मसाज, हेड ट्रिटमेन्ट, हेयर स्टेट, हेयर कलर आर थेड्रिङ करवार सेवा उपलब्ध छे । जेन्सेर ताने सम्बन्धी दाह्री सेभिङ, हेयर कटिङ, मसाजलगायतेर सुविधाला उपलब्ध छे । न्यू पिस एयर कण्डिसन शैलुन एण्ड ब्युटिपार्लर नामाकरण कराल उतm सेन्टरत हेयर स्टेट
करबा धुलाबारीसे आसाल सलिना राजवंशिर कहले –‘एके ठाउत सबे सेवाला उपलब्ध हवार कारण खुशी लाग्ले ।’
साग उब्जाएने लाख टाका ।
बुधबारे, ÷ पुसेर ठन्डा समेत पर्वाह निकरिएने उहाँए हरेक क्षणत् आपनारे तरकारी बारीत रमाछे । येनङकरे तरकारीरसंगे निकट रएहेने १६ वछर पूरा हल्कि । बुधबारे–४ जयपुर निवासी ४९ वछरिया सुधीर राजवंशी तरकारी खेतीरे कारण जीवनस्तर उक्सिबार काथा बताछे ।
तरकारी खेती उहाँर आर परिवारेर जीवन निर्वाह करबार आधार मात्रे निहऐने , वैभव जोडबार कडी समेत बनिछेक । सब्जी खेती करिएने बालबच्चालाक उच्च शिक्षा पढाइरहबार उहाँए एईडसे घरजग्गासमेत जाेिड छे । ३ कठ्ठा जग्गासे साग खेती शुरु करिएने राजवंशीर आल्लाहा १५ कठ्ठा जग्गात् टमाटर, वैगुन आर कोबी खेती लगाई छे । उहाँर खेतभर आल्लाहा विभिन्न सागेर गाछला रहरलाग्बार रुपत् फस्टाइ छेक ।
‘ऐइड से वार्षिक ३ लाखसे बेसि आम्दानी लिचु ’, साग टुङते भेट हुवाल उहाँए कहले ।
वछरत् १ सिजन मात्रे हबार खेतत् १ लाख तक खर्च लाग्बार उहाँए बाताले । ‘आछ्छा से मिहेनत कर्ले घर खर्च आर परिवार पाल्बा कठिन निहबे ’, उहाँए कहले – ‘परिवार छाडिएने विदेशिबा निलाग्बे ।’
आश्नि आर माघ महिना सागसब्जीर ताने आछ्छा सिजन हबार काथा बताते उहाँए कहले – ‘साग–सब्जीर यिड बेला आछ्छा भाउ पाछे ।’
सागसब्जीत् आम्दानी आछ्छाऔं हलौं आवश्यक जनशक्तिर अभावेर कारण याहाँर क्षेत्र खुम्चिबार उहाँए बाताले । ‘सब्जी खेती करबार मजदूर पाबारे मुश्किल ’, राजवंशीर कहले – ‘याहाँर ताने आवश्यक बिजन आर मल झापात् गुणस्तरीय निपाछि ।’ भारतेर बड – बड डिलरलासंगे अर्डर कर्ले मात्रे आनिदिबार उहाँर गुनासो छे । येनङकर भारतसे आयात कराल े मल–बिजन भाउ उच्च छे । सरकारट तरकारी किसानलार सहुलियत्त मल, बिजबिजन आर प्राविधिक सहयोग उपलब्ध करबार आवश्यकता उहाँए बाताले ।
शनिश्चरे झापार हुस्रालाल राजवंशीरक कुछु दिनहिती काहार से वोल्बार फुर्सद निछे ।
लगते आसाल विश्वकर्मा पुजार ताने मुर्ति तयार पारबार हकरधकरते उहाँए व्यस्त छे । बिहान हतेहि झापार चारपानिस्थित मुर्ति निर्माणस्थल आस्वार उहाँर दै
नकी अवेरतक चलेछे । उहाँए कहछे ,‘साथी भाइ आस्लौ
गफगाफ करबार भि फुर्सद निमिलेछे ।’
विश्वकर्मा पुजार ताने मात्रे विभिन्न स्थानसे ५०–६० रा
मुर्ति निर्माणेर अर्डर आस्वार कारण कुछु दिनहिति राजवंशीर व्यस्तता वढि गिछे । ‘समयत मुर्ति तयार करबार छे ’ , उहाँए कहले ।
उहाँए मात्रे नि बेटी चानछोरी राजवंशीरक भि ओइनङ व्यस्त छे । ‘बेटीर खबे सहयोग करेछे , मुर्तित रंग लागाते राजवंशीर कहले ,‘बेटीर निहलेनि येत्ला
मुर्ति तयार करबा मक बहुते मुश्किल पर्ले हने ।’ चानछो
री छट उमेरसे हि वापेर पाछु लागिएने माटी लारबार ,मुछ्बार आर रंग लगाबार काम कर्ते असिस्ले । आलाह वापेर मुख्य सहयोगीर रुपत रहेने उहाँ आप्ने भि मुर्ति बनाबार माहिर हइ गिछे ।
आदिवासी समुदायत बेटीर हिनङ काम करबा निहए कहेने मान्यता छे । मतुन, उहाँए विना हिच्किचाहट मुर्ति बानाछे ।
कहले,‘मुर्ति वनाले शरीरत एक किसिमेर उर्जा पैदा
हछे ।’
उहाँए विश्वकर्मा पुजा, दुर्गा पुजा, काली पुजालगायतेर विशेष
अवसरत निर्माण करिएने मुर्तिर ताने वापटक सघाछे ।
अन्य समयत उहाँर काम साग सव्जी विक्री करिएने जिविका चलाबार हए । उहाँए वापेर शेषेरबाद यैड पेशारक निरन्तरता दिबार काथा बाताले ।
राजवंशी वापे बेटीए हप्तात ४ से ६ रार दरसे मुर्ति
निर्माण कर्ते आसेछे । यिडसे अमाला मनग्ये
आम्दानी करेछे । पुजा लगते आस्बार कारण जोडतो
डेर साथ अमाला कामत खटिछे । ‘मुर्ति निर्माण
हइगेल ’, राजवंशीर कहले,‘आव सिंगारपटार मात्रे बाँकी
छे ।’ मुर्ति निर्माणेर ताने लगते इटाभट्टासे माटी आन्बार काथा उहाँए बताले । राजवंशीर एक्टा मुर्ति ६ सय से २५ सय टाकातक विक्री कते आसेछे ।
मुर्ती सिंगारत व्यस्त हुस्रालाल राजवंशी |
बाँसेर जरासे राजवंशीरक लाखौं आम्दानी |
बाँसेर जरासे राजवंशीरक लाखौं आम्दानी
भद्रपुर, ÷ बाँसेर जरार प्रयोग जर्ना रूपत हवार सामान्य हलौं भि यिडसे अति आकर्षक जनावर आर पंक्षीर आकृति बनाबा सक्बार काथा कहले नायाँ हए ।
बाँसेर जरासे जनावर आर पंक्षीर हुबहु आकृति बनाएने निपत्याबार काम करिएने नाम आर दाम कमाबा सफल हइचे – धीरेन राजवंशी ।
छट गिरगिरियासे एक–दुस्राक झम्टिकबार मुद्रार डाइनोसरतककार जनावरेर आकृतिरसाथे विभिन्न प्रकारेर मैनार आकृति बनाएने आफ्नार जीविकोपार्जन करबा सक्षम हइछे चन्द्रगढी–७ घोडामारा रहबार ५० वछरेर कलाकार बाघ, हरिण, खटिया, कुत्ता, सुगाँ, बकुल्ला, मयुर, जुरेली, पानीडुब्बी आर देवीदेवतारसाथै दर्जनौं प्रकारेर जनावर आर मैनार आकृतिलाक बाँसेर जरात उतारबार कार्यत अढाई दशकसे दत्तचित हएने लागिछे – उहाँए ।
उहाँए यिला आकृति बनाबा बाँसेर जरा मात्रे प्रयोग करेछे भिन चिज निमिलाछे । एके जरारक काँटछाँट करिएने आकृतित परिणत करबा उहाँर सँगे विशेष शीप छे ।
यि शीपेर ताने उहाँए कोइति तालिम निलिइछे । ने ते यि उहाँर पुख्र्यौली पेसा हए, ने ते काहाँर देखासिखी । अति विपन्न अवस्थात दःुखी जीवन धानिरहबार अवस्थात अचानक यिड सीप आप्नाक प्रष्फुटित हबार काथा उहाँए बताछे ।
‘दिनभर काठेर काम मजदुरी करिएने आफ्नार आठ जनार परिवारेर भरणपोषण करबार क्रमत कुनौं बेला चाउल, कुनौं बेला तेल ते कुनौं बेला लकरिर अभाव छिले , धीरेन कहछे – ‘एकदिन लकरिर अभाव छिले । लकरि ताने लग्तेकार बाँसघारीसे जरा उख्लाए आन्नु । आकर्षक खालेर एक्टा जरा पानु ।’
उडक देख्ले बाघेर सक्कलेर सन्ति देखाजाए । उडक लकरिर रूपत प्रयोग निकरिएने हल्का ढङ्गसे काँटछाँट करिएने धापत राख्नु ।’
विसं २०४३ सालकार काथा हए । बनाएने राखाल उक्त आकृति बिक्री करबार उद्देश्यसे बनाइने निराखिस्ले । तीन बछरबाद पश्चिमी मुलुकेर एक्टा विदेशी गाउँ घुम्ते आस्बार खुना उक्त आकृति उहाँक मन परेल्कि ।
उहाँए कहले – ‘उड बेलात मुई आश्चर्यचकित हनु हिनङ वस्तु भि बिक्री हबे कहेने विश्वास निलागिस्ले । विदेशीर मूल्य तोक्बार ताने पटकपटक आग्रह करलौं भि आप्ने मूल्य तोक्बा निसक्नु आर तामाक जेतेक मनलागेछे तेतेक दिले हबे कहबारबाद उहाँए रु पाँच हजार ५सय टाका दिले ।’
‘परिवार पाल्बार धौधौ हबार खुना मक एक्कासी ऐत्ला टाका पाबारबाद मुई अचम्मित हनु, कहीँ सपना ते निदेख्नु कहने भान हले । ऐत्ला पैसा देख्बारबाद पूरे परिवारत खुसीर लहर छाल्कि । हामार ताने ऐत्ला टाकार खुब महत्व छिले उड बेलात । ऐत्किना मात्रे निहए, ओइडबेलात उड विदेशीर थप नौंरा एैनङति बाघेर आकृति बनाबार अर्डरसमेत कर्ले’– उहाँए कहले । उड अर्डर पूरा करबा ताने उत्साहसाथ लाग्बारबाद हेत्नाए काम करिएने जीविकोपार्जन करबा आत्मविश्वास बढ्बार काथा बताबार धीरेन दुई–तीन महिना निरन्तर रूपत बाँसघारीत जरा खोज्तेखोज्ते हैरान हबार काथा भि सुनाछे ।
बाघेर सक्कलेर आकृति बनाबा चाहालौं दुस्राए किसिमेर आकृति बन्लौं भि नौ महिनाबाद उला आकृतिला रु एकहजारेर दरसे ओइर विदेशीर किनिएने लेजाबार उहाँए सम्झेछे ।
नौंरा बाघेर आकृति बनाबार सयौं जरात काँटछाँट करिएने उलाक मिलाले कुनौ नि कुनौ जनावर या पंक्षीर आकृति बन्ते जाबारबाद गटे जनावर आर पंक्षीर आकृति बनाबार सफल हबार अनुभव उहाँए सुनाले ।
याहाँर बाजारत माग बढ्ते जाबारबाद घरेर आर्थिक अवस्थात भि क्रमिक रूपत सुधार हते जाबार आर कुछु वछरते घडेरी किनिएने घर बनाबार साथे नौ कट्ठा खेत भि किन्बा धीरेन सफल हले ।
आप्ने कुनौ तालिम लिबा अवसर निपालौं आफ्नार यिड सीप देखिएने झापार तालिम केन्द्रला प्रभावित हएने पाछु सीप विकास तालिम केन्द्र आर इलम प्रशिक्षण केन्द्रर माध्यमसे पटकपटक करिएने २ सय जनाक दुई महिनार तालिमसमेत आप्ने दिबार काथा उहाँए बाताले ।
यिड कामत सक्रियरूपत अग्रसर हइरहबार अवस्थात एक्कासी समयर परिवर्तन हल्कि । उहाँर भेन्सियानिर मानसिक रोगी हबारबाद आकृति बनाबार कार्यक राेिएने उपचार कराबा व्यस्त रहबार काथा उहाँए बाताले ।
उपचारेर क्रमत घडेरीबाहेक गटे जग्गा बेच्ले । भेन्सियानीर अवस्थात सुधार आस्बारबाद आलाह उहाँए यिड कामक फेर निरन्तरता दिछे ।
देवीका बस्यालेर आर्थिक सहयोगत आर उहाँर मेहनतसे आल्हा साझेदारीत चन्द्रगढी बजारत आकृतिर व्यावसायिक निर्माण कार्य सुरु करिछे । यिड कार्यत सघाबार मजदुर भि राखिछे ।
गाउँगाउँसे बाँसेर जरा किनिएने आने छे । आर एक ट्र्याक्टर बाँसेर जरार मूल्य रु दुई हजार ५सय टाका परबार काथा उहाँए बाताले ।
यिला आकृति देशेर विभिन्न स्थानत आयोजना हबार महोत्सवत भि बिक्री करबार उहाँर सोच छे । यीला आकृतिर मूल्य एक्टार दाम रु ५०० से रु ५ हजारतक परेछे ।
हातत सीप आर मनत मेहनत करबार अठोट हले गरिबीत दल्बा निपरबार काथार यथार्थतेर एक्टा आछ्छा उदाहरण बनिछे – धीरेन राजवंशी ।
बाँसेर जरासे राजवंशीरक लाखौं आम्दानी |
उनी २ छोरा र २ छोरीकी आमा हुन् । बुढेसकालमा छोराछोरी र श्रीमानको सहयोग पाउँछु भन्ने लाग्थ्यो उनलाई । श्रीमानको कमाई, घरको काम पनि छोराछोरीको सहयोगले सजिलै सकिन्थ्यो । ऋणपान गर्दै भए पनि उनको परिवार सुखसँग चल्दै थियो ।
तर, विर्तामोडकी नानीदेवी राजवंशीसँग ८६ वर्षको बुढ्यौली उमेरमा साथ दिने कोही छैनन् । छन् त केवल साना–साना २ जना नातिनी र उनको तरकारी पसलमा आउने ग्राहक । विहान–बेलुका तिनै नातिनीका गफमा उनी मन भुलाउँछिन् र दिउँसो पसलमा आउने ग्राहकसँग । विर्तामोडको भद्रपुररोडमा उनको साँघुरो सब्जी पसल छ । ‘अहिलेसम्म कसैको सहयोग लिनु परेको छैन’, उनले शुक्रबार जन–संसद्सँग भनिन् – ‘सामान लिन जाने–आउने आफै गर्दैछु ।’
नानीदेवी राजवंशीसँग ८६ वर्षको बुढ्यौली उमेरमा साथ दिने कोही छैनन् |
उनी विहानदेखि बेलुकासम्म काममा व्यस्त हुन्छिन् । विहान उठेर पसलमा पुग्ने उनलाई खाना बनाउन नातिनीले सहयोग गर्छिन् । पसलबाट ११ बजेतिर डेरामा पुगेर खानपिन गरेपछि उनी सिधै कृषिथोक पुग्छिन् सामान किन्न । कति पटक त ठगिएकी छिन्, कति पटक उनको पसल चोरिएको पनि छ । पटक–पटक पसल चोरिनाले उनी समस्या पर्दै आएकी छिन् । अचेल उनले सामान पसलबाट सारेर छुट्टै कोठामा राख्छिन् ।
पसलमा सामान बेचेको नाफा सबै उनको हुँदैन । ‘विहान बाँकी ल्याउँछु, बेलुका ऋण तिर्छु’ – उनले भनिन् ।
छोराहरु स–साना हुँदै विते उनका । श्रीमान बितेको पनि २ दशक जति भइसक्यो । छोरीपट्टिका २ जना नातिनातिना नै उनको बुढेसकालको लाठी बन्न पुगे । उनका अनुसार छोरीहरुले पनि केही वर्षअघि नै संसार छाडे । ‘बुढेसकालमा मैले एक्लै बाँच्नु पर्ने त रहेछ’, अलि गम्भीर मुद्रामा उनले भनिन् – ‘जाडो, गर्मीभरि केही भन्न पाइन्न, बुढ्यौली लागेपछि अलि साह्रै पर्दाे रहेछ ।’ उनलाई पसलका लागि सामान लिन जाँदा अलि समस्या पर्छ । रिक्सामा कृषिथोक पुगेर आउन हम्मेहम्मे पर्न थालेको छ । भन्छिन् – ‘बुढेसकालले होला बिर्सेर सामान नै छुट्छ कहिलेकाँही ।’ उनले कान कमजोर हुँदै गएको बताइन् । तर, सामान खरिद गर्न आएका ग्राहकले जति सामान लगे पनि उनको हिसाब तल–माथि हुँदैन । ‘काम गरिरहेपछि दिमाग पनि क्रियाशील हुन्छ’, उनले भनिन् – ‘कत्तिले त तपाईलाई कसरी ठ्याकठ्याकी आएको भनेर सोध्छन् ।’
नानीदेवीले दैनिक ५ सयदेखि १ हजारसम्मको विक्री हुने बताइन् । खर्च काटेर नाफाले खान, लाउन र नातिनातिनालाई स्कूल पढाउन पुगिरहेको छ । । विर्तामोडमा सडक र बजारको विस्तार शुरु हुँदादेखि नै पसल गर्दै आएकी उनले अहिलेसम्म घर बनाउन सकेकी छैनन् । ‘के–के आइपर्छ’, उनी भन्छिन् – ‘पैसा सकिहाल्छ के गर्नु ।’
उनले दैनिक १ किलो चामल खपत हुने बताइन् । ‘म त एक पावा पनि खाँदिन नि’ उनले हाँस्दै बोलिन् – ‘नातिनालाई चाहियो नि !’ उनको आहार प्रत्येक दिन दुई गिलास दुध, भात र साग हो । ‘अचेत त अरु चिज रुच्दैन’ – उनले भनिन् । उनलाई सडकमा संघर्ष गरिरहँदा अर्काे चिन्ता लागेको छ । गर्न नसकेका दिन नातिनातिनालाई खानपिनको समस्या हुन्छ कि भन्ने । ‘त्यसैले बेला–बेला पसलमा राख्छु’, उनी भन्छिन् –‘पछि उनीहरुलाई सजिलो होस् ।’
उनलाई सबैले छोडे पनि उनले यो उमेरमा आएर पनि संघर्ष गर्न छाडेकी छैनन् । आत्मबलले जे पनि हुन्छ भन्ने उनको मान्यता अहिलेसम्म लागू गरेकी छिन् । उनले गरेको दुःखलाई बुझेर स्थानीय व्यापारीले पनि उनलाई सहयोग गरेका छन् । पहिले भित्री सडकमा राखेको घुम्ती व्यापारीहरुकै सहयोगमा मुख्यचोकमा ल्याइएको उनले बताइन् ।
एके ठाउत मर्दनार आर बेर्छानीर पार्लर
झापा ÷ विर्तामोडेर रेणु राजवंशि यिड आगु उपयुतm ब्युटिपार्लरेर खोजित बहुतबार बहरत ठाए घुम्ले । मतुन झापारे पहिलावार मेचीनगर–१० स्थित संगम होटलेर उपरेर तल्लात एयर कण्डिसन युतm पार्लर खुल्वारवाद रेणुर सन्ति बहुतला पार्लर पारखीला ढुक्क छे । ‘ आब बल्ल ढुक्क हइचि,’ एके ठाउत एयर कण्डिसन युतm ब्युटिपार्लर आर जेन्स सैलुन शुरु हवारवाद खुशी व्यतm कर्ते रेणुर कहले –भिनविति जावार झन्झटसे भि मुतm हनु ।’
मेचीनगर –१० निवासी धिरेन राजवंशि आर उहार श्रीमती अंश राजवंशिर संयुतm पहलत अत्याधुनिक पार्लर शरु करिछे । २०६० सालत अन्तरजातीय विवाह करिएने हेत्ना रहते आस्वार राजवंशि दम्पति पार्लरेर ताने ४ लाख बढी लगानी करिछे । ब्युटि पार्लर आर जेन्स सैलुनत तालिम प्राप्त २ जना हेयर डिजाइनर समेत राखिछे । धिरेनर आधुनिक युवायुवतीलाक लक्षित करिएने पार्लर स्थापना करवार काथा बताले । उहाए कहछे –पार्लर आधुनिक युवायुवतीते केन्द्रित छे ।’
केवा दिन आगुतक हेत्ना गा्रहकला कम आसे मतुन यीड क्रम आल्हा बडी छे । शुरुत–शुरुत खबे कठिन व्यहोरवार राजवंशि दम्पति एक्कासि बढाल गा्रहक देखिएने मख्ख परिछे । ‘दैनिक भिड लागेछे’,राजवंशि कहछे ।
हेत्ना लेडिजलारताने फेसियल,फेस मसाज, हेड मसाज, हेड ट्रिटमेन्ट, हेयर स्टेट, हेयर कलर आर थेड्रिङ करवार सेवा उपलब्ध छे । जेन्सेर ताने सम्बन्धी दाह्री सेभिङ, हेयर कटिङ, मसाजलगायतेर सुविधाला उपलब्ध छे । न्यू पिस एयर कण्डिसन शैलुन एण्ड ब्युटिपार्लर नामाकरण कराल उतm सेन्टरत हेयर स्टेट
करबा धुलाबारीसे आसाल सलिना राजवंशिर कहले –‘एके ठाउत सबे सेवाला उपलब्ध हवार कारण खुशी लाग्ले ।’
४९ वछरिया सुधीर राजवंशी |
साग उब्जाएने लाख टाका ।
बुधबारे, ÷ पुसेर ठन्डा समेत पर्वाह निकरिएने उहाँए हरेक क्षणत् आपनारे तरकारी बारीत रमाछे । येनङकरे तरकारीरसंगे निकट रएहेने १६ वछर पूरा हल्कि । बुधबारे–४ जयपुर निवासी ४९ वछरिया सुधीर राजवंशी तरकारी खेतीरे कारण जीवनस्तर उक्सिबार काथा बताछे ।
तरकारी खेती उहाँर आर परिवारेर जीवन निर्वाह करबार आधार मात्रे निहऐने , वैभव जोडबार कडी समेत बनिछेक । सब्जी खेती करिएने बालबच्चालाक उच्च शिक्षा पढाइरहबार उहाँए एईडसे घरजग्गासमेत जाेिड छे । ३ कठ्ठा जग्गासे साग खेती शुरु करिएने राजवंशीर आल्लाहा १५ कठ्ठा जग्गात् टमाटर, वैगुन आर कोबी खेती लगाई छे । उहाँर खेतभर आल्लाहा विभिन्न सागेर गाछला रहरलाग्बार रुपत् फस्टाइ छेक ।
‘ऐइड से वार्षिक ३ लाखसे बेसि आम्दानी लिचु ’, साग टुङते भेट हुवाल उहाँए कहले ।
वछरत् १ सिजन मात्रे हबार खेतत् १ लाख तक खर्च लाग्बार उहाँए बाताले । ‘आछ्छा से मिहेनत कर्ले घर खर्च आर परिवार पाल्बा कठिन निहबे ’, उहाँए कहले – ‘परिवार छाडिएने विदेशिबा निलाग्बे ।’
आश्नि आर माघ महिना सागसब्जीर ताने आछ्छा सिजन हबार काथा बताते उहाँए कहले – ‘साग–सब्जीर यिड बेला आछ्छा भाउ पाछे ।’
सागसब्जीत् आम्दानी आछ्छाऔं हलौं आवश्यक जनशक्तिर अभावेर कारण याहाँर क्षेत्र खुम्चिबार उहाँए बाताले । ‘सब्जी खेती करबार मजदूर पाबारे मुश्किल ’, राजवंशीर कहले – ‘याहाँर ताने आवश्यक बिजन आर मल झापात् गुणस्तरीय निपाछि ।’ भारतेर बड – बड डिलरलासंगे अर्डर कर्ले मात्रे आनिदिबार उहाँर गुनासो छे । येनङकर भारतसे आयात कराल े मल–बिजन भाउ उच्च छे । सरकारट तरकारी किसानलार सहुलियत्त मल, बिजबिजन आर प्राविधिक सहयोग उपलब्ध करबार आवश्यकता उहाँए बाताले ।
पानी बुक्एिने परिवारेर पालनपोषण
उमेरसे सात दशक बिताबार लाग्बार मेचीनगर–१२ इटाभट्टा निवासी सिंहबहादुर राजवंशी (कप्तान)र ३५ वछरेर दिनचर्या पानीर भरिया हएने बिताइछे ।
मध्यान्हत काँकरभिट्टार बाहुनडाँगीरोडत पानीर भारटसँगे हातारत भेटाल राजवंशीर फोटो लिबा चाहलौं ऐतेक मननिपराले । उहाँक एकछिन भारटसँगे थारमारबार अनुरोधसहित पाँच मिनेट संगेरहबार अनुरोध करनु । मतुन उहाँर दैनिकीर घण्टी बजिरहबार उहाँर नजरट देखाइस्लिकि । ‘मुई हातारत छु’, कहते राजवंशीर कुईरबिति लाग्ले ।
पानी भरबार कुईतक पिछा करबारबाद राजवंशीर आफ्नार अतीतेर टप्लार खोल्बा सुरु कर्ले । बाउ डोमन राजवंशीर नामत चन्द्रगढीत रहाल ५ विघा जग्गा खतमहबारबाद २०३० सालत राजवंशी परिवार मेचीनगरेर इटाभट्टात आसिएने रहले । ओइड समयसे हि रोजिरोटीर ताने सुरु कराल भार’त पानी बुक्बार काम अन्ततः उहाँर परिवारेर जीवन धान्बार मुख्य स्रोत बनिछे ।
उडबेलात काँकरभिट्टात घरघरे खानेपानीर सुविधा निरहे । आल्हाकार सन्ति ने ते धारा छिले , ने ते मोटरसे तानिएने ट्यांकीत पानी राख्बार चलन । गटे लोकला मेची लदीर पानी प्रयोग करे । कुछु समयबाद कुई खुद्बा धर्ले । कुई हबारबाद यीला लोकला लदीर पानी खाबा छोड्ले । २० से २५ टा कुइ छिल्कि । मतुन गटे घरत कुई निछिल्कि । जाहाँर घरत कुई निछिले, हुत्ना काहौ नि काहौ पानी लेजाकार काम करे । ओइड काम रोज्ले राजवंशीर । शुरुत सुका–आना पाकार लोभसे पानी बुक्बार काम करबार सुरु करबार उहाँए पाछु जाएने व्यवसायी हि बन्ले । जुन आल्हातक भि जारी छे ।
उडबेलात घरे–घरे भारसे पानी बुकिएने पुग्बार पेशात ५० से बेसी कामदार छिले । मतुन, समयर परिवर्तनसंगे कुइसे बुकिएने आन्बार पानी किनिएने खाबार चलन घटिछे । उहाँर बहुत सङला यिड पेशा छाड्ले । मतुन उहाँए आलाहातक पानी बुक्एिने गुजारा चलाछे । ‘७ जनार परिवार दुःखसे धानछु’, उहाँए कहले ।
उडबेलात घोडामारा मावित कक्षा ६ तक अध्ययन कराल राजवंशीर सामाजिक आर राजनीतिक व्यक्तिलार बारेत समेत जानकारी राखेछे । ‘मुई हेत्नाकार पुरना लोक हई , हेत्नाकार रामचन्द्र उप्रेती, रविन कोइराला, डिल्ली घिमिरे, प्रेम राईलगायतकार लोक्लाक चिनेछु । अमाार राजनीतिक पृष्ठभूमि भि मक थाहा छे’, उहाँए कहले । कुछु दिनआगु रामचन्द्र उप्रेतीर रास्तात भेट्ले ‘के छ बुढो मान्छे अझै भारै बोक्दैछौ’ कहले खुब खुशी लाग्बार काथा उहाँए बाताले । उडबेलात एक भारेर ५० पैसा दाम छिल्कि । डिल्लीराम घिमिरेर गटे लोकलाक कहेने भारेर १ टाका बनाइदिबार सम्झना उहाँए सुनाले । आलाहा भारेर १० से २० टाकातक पाछि उहाँए बाताले ।
३५औं बसन्त काँङत भार आर कुइर रस्सीसँगे हात्तहात मिलाएने बिताबार राजवंशीर जीवनत कधौं भि हरेस निखाले । प्रत्येक दिन विहान ७ बजेसे ४ बजेतक काँकरभिट्टासे इटाभट्टातकेर ३ किलोमिटर दूरी उहाँए पैदलयात्राते बिताछे ।
राजवंशीर पानीर भार बुक्एिने सुरु करबार समयत हेत्नाकार पुर्ना होटलमध्ये राजदुत, शेरेपञ्जाव, कोशी, पोखरालगायतकार होटलला पानीर ताने उहाँरे उपरत निर्भर रहे । पाछकार समयत राजवंशी आफ्नार रोजीरोटी गुम्बे कि कहेने चिन्तात छे । पहिलेते कुइ खतम हबार आर दुस्रा फुटपाथत रहबार व्यवसायी विस्थापित हबार छे उहाँक । ‘मर दाता हि फुटपाथेर व्यवसायीला हए’ उहाँए कहले – ‘अमाला विस्थापित हले मर बुढेसकालेर रोजीरोटी खतम हबे ।’
उहाँए पसिना चुहाते भारत बोकाल पानीर उहाँर परिवारेर आवश्यकता पूरे निधान्लौ लाखौ लोक्लार प्यास मेटाबार पाबार कारण उहाँए मख्ख छे । ‘मुई वाते खुशी छु’, उहाँए कहले ।
मेचीनगर–१२ इटाभट्टा निवासी सिंहबहादुर राजवंशी (कप्तान) |
0 comments:
Post a Comment